Organizacja wspólnej działalności Krakowian w Izraelu rozpoczęła się już przed 90 laty – w roku 1925. W ramach „czwartej” i „piątej” aliji, do czasu wybuchu drugiej wojny światowej, przybyło do Izraela ponad 150,000 Żydów z Polski.
W ciągu 90 lat „Związek” przyjmował różne formy, począwszy od nieformalnej organizacji aż do rejestracji jako stowarzyszenia w roku 1983. Niewiele informacji pozostało z okresu, w którym prawnie uznano Związek. O rozpoczęciu działalności nie ma informacji w ogóle.
Cele stowarzyszenia, wyrażone w jego statusie to: zachowanie pamięci o żydowskim Krakowie, wspaniałej przeszłości, tragedii Holocaustu w czasie drugiej wojny światowej oraz dodatkowo realizowanie publicznej działalności społecznej oraz pomocy religijnej dla członków organizacji. Związek przystosowuje swoją działalność do zmieniających się potrzeb jego członków i dlatego kontynuuje aktywność i znaczenie po dziś dzień, podczas gdy większość współczesnych Ziomkostw kończy swoją działalność w ogóle lub ich aktywność skupia się upamiętnianiu pomordowanych społeczności.
Aby opisać działalność Związku, należy wyróżnić cztery najważniejsze części z jego życia:
- pierwszy okres: od dnia powstania Związku w roku 1925 do roku 1938 – czasów „czwartej” i „piątej” aliji, przedednia drugiej wojny światowej. W tym czasie wyemigrowało do Erec Izrael około 100,000 olim z Polski. Wśród nich znaleźli się oczywiście również Krakowianie. W większości byli to ojcowie rodziny z klasy średniej. Nie jednak została wstrzymana fala emigracji Nie mamy informacji na temat sfery działalności w tym okresie, lecz uzasadnionym może być przyjęcie założenia, iż koncentrowała się ona na pomocy socjalnej i ekonomiczne, w szczególności dla tych członków, którzy przybyli samemu a ich rodziny pozostały w Krakowie.
- drugi okres: od wybuchu drugiej wojny światowej do jej zakończenia w 1945 r.; odnaleziono niewiele materiału pisanego poświęconego członkom stowarzyszenia, ale wynieść można z niego, że działalność koncentrowała się na wymianie informacji o losie bliskich, którzy pozostali w Polsce i w Krakowie. W tym czasie nie podejmowano, z tego co jest widoczne, działalności socjalnej i publicznej.
- trzeci okres: od zakończenia drugiej wojny światowej do początku lat 90. XX wieku; ten okres, prawie 45-letni, charakteryzuje się, między innymi, czterema falami emigracji z Polski do Izraela, w których według szacunków przybyło ponad ćwierć miliona Żydów, z czego około 5000 z nich to emigranci z Krakowa, który przyłączali się to społeczności już istniejących w Izraelu. W tym okresie wyróżnia się bardzo intensywna działalność Związku w obszarach socjalnym oraz pomocy religijnej. Większość emigrantów potrzebowała pomocy w poszukiwaniu pracy, znalezieniu lokum oraz wsparcia w wejściu w społeczność. Związek widział w tym swoją najważniejszą rolę, a członkowie pomagali i służyli pomocną dłonią z każdej strony w społecznym i ekonomicznym przystosowaniu się w Izraelu. Dla użytku potrzebujących członków ustanowiono instytucję pożyczki bez oprocentowania, a czasem, gdy zachodziła taka potrzeba udzielano zapomogi bez konieczności zwrotu.
Działalność socjalna skoncentrowana była w rękach Komitetu Kulturalnego, wyznaczono także radę, która zajmowała się bikur cholim wśród członków społeczności. Komitet Stypendialny przyznawał granty synom członków, celem pomocy przy zapłacie za nauki akademickie, a Komitet Finansowy zajmował się zbieraniem funduszy z różnych źródeł, by podtrzymywać szeroką i zróżnicowaną działalność Związku. Innymi głównymi działaniami w tym okresie było wsparcie członków w korzystaniu z przysługujących im praw jako ocalałym z Holokaustu. Według praw w Izraelu ocalałym przysługuje, w określonych warunkach, miesięczna rekompensata z funduszów Konferencji Roszczeniowej, bezpośrednio od rządu Niemiec lub przez Ministerstwo Skarbu Izraela.
Dodatkowo do comiesięcznej rekompensaty ocalałym przysługują różne korzyści w sferze zdrowotnej i ekonomicznej – dodatki o znacznej wartości finansowym. W celu wspierania członków w jak najszerszym wykorzystaniu ich praw w tych organizacjach i instytucjach działał Specjalny Komitet Organizacyjny, który zapewniał członkom stosowną wiedzę o ich prawach jak i udzielał pomocy w wypełnianiu wymaganych dokumentów lub zwracał uwagę odpowiednich organów państwowych na konieczność regulacji jego statusu prawnego. W ciągu lat większości uprawnionym członkom przyznano ich przywileje, a później, gdy liczebność aliji z Polski zmniejszyła się prawie całkowicie również obszar działalności bardzo się skurczył.
Należy jednak zaznaczyć, iż w tamtym czasie, często następowały zmiany w prawach przysługujących ocalonym z Zagładzie i w rezultacie w krąg uprawionych osób do otrzymywania zasiłków dołączają inni ocaleni. W tym samym okresie nadzwyczajną i ważną działalnością była pomoc w zbieraniu świadectw ocalonych z Zagłady, które przeprowadzało Jad Waszem. Instytucja zgromadziła miliony „Stron Świadectwa” bycia ofiarą Zagłady, a wśród nich także świadectwa Krakowian, które uwieczniły ich nieszczęścia. Dodatkowo w pierwszych latach po wojnie zebrano, w liczbie około 700, ustne zeznania Żydów krakowskich które również są przechowywane w Jad Waszem.
- okres czwarty: od połowy lat 90. aż do dziś nie ma praktycznie nowych imigrantów z Polski i z Krakowa. Ci którzy przybyli do Izraela przed 1995 rokiem zbudowali już tutaj dom, założyli rodziny oraz byli częścią w powstawaniu i ustanawianiu Państwa Izrael. Obecnie wielu z nich przeszło już na emeryturę. „Druga generacja”, innymi słowy ich dzieci, które urodziły się po wojnie, zaczyna przejmować część działalności związku.
Upamiętnienie
Jedną z najważniejszych działań upamiętniających ocalonych z Zagłady było przeniesienie do Izraela prochów świętych z cmentarzy krakowskich i postawienie pomnika na cmentarzu Kirjat Sza’ul. Pomnik jest wyjątkowy i wyjątkowy, a został postawiony obok bramy wejściowej na cmentarz. Ceremonia poświęcenia monolitu, w roku 1977, była spotkaniem działaczy Związku Krakowian, którzy przybyli z całego kraju jak i z zagranicy.
„Krakowski pokój” w Tichon Ironi He’ w Tel Awiwie pełnił rolę muzeum dla społeczności, która już nie istniała. Wraz z otwarciem nowego muzeum Jad Wa-Szem, wszystkie eksponaty przeniesiono tam pod, by zachować je dla potomnych w optymalnych warunkach.
Krakowska Fundacja na Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie
Założenie Krakowskiej Fundacji na Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie było możliwe dzięki hojnej darowiźnie, którą złożyli dr Josef Haubenstock oraz Aszer Winer, którzy zmarli w roku 1984. Z czasem do dofinansowania złożonego przez tę dwójkę zostały dodawane znaczne sumy pieniężne od innych darczyńców. Kadra Uniwersytetu Hebrajskiego, wraz z przedstawicielami Związku Krakowian, w ramach Komitetu Budżetowego cyklicznie przygotowuje program publikacji pozostających w związku z Żydami krakowskimi lub historią Żydów w Polsce.
Komitet krakowski wspiera oraz uczestniczy w finansowaniu i wydawaniu wielu książek, wśród nich Film żydowski w Polsce autorstwa Natana Grossa; Historia Żydów w Krakowie i na Kazimierzu – monumentalne dzieło Majera Bałabana, 1100 stron w dwóch wolumenach w tłumaczeniu na hebrajski; rejestr Waad Arba Arcot – zbiór podstawowych dokumentów dla autonomii żydowskiej w Polsce w wiekach XVI – XVIII; Mniejszość Żydowskiego wojownika 1918-1928 książka dra Mosze Lando o walce Żydów z antysemityzmem w Polsce; My, Żydzi polscy Juliana Tuwima, wydana dzięki pracy naukowo-bibliofilskiej pracy prof. Chone Shmeruka. Fundacja pomagała również w tłumaczeniu i katalogowaniu dzienników dra Ignacego Schwartzbarta, które zostały napisane po polsku, angielsku i hebrajsku, składających się z ponad tysiąca stron.
Współpraca ze Związkiem w Nowym Jorku
Przez wiele lat, od czasów powstania New Cracow Friendship Society w Nowym Jorku, Związek w Izraelu utrzymuje ścisłe związki z organizacją w Nowym Jorku. Cele obu ugrupowań są identyczne, chociaż instytucja w nowojorska ma inny sposób ich realizacji. Gdy my kładziemy nacisk na upamiętnienie życia wspólnotowego, Zagłady i bohaterstwa, New Cracow Friendship Society powadzi publiczną działalność syjonistyczną, która obejmuje wsparcie dla organizacji w Izraelu.
W ramach współpracy, która w przeszłości miała miejsce między naszymi organizacjami, Krakowianie mieszkający w Stanach Zjednoczonych zatrzymywali się u Krakowian mieszkających w Izraelu podczas wizyt w Kraju. Współpraca i wymiana informacji pomiędzy organizacjami została oddana również w Biuletynie Organizacji w Nowym Jorku, gdzie zostały opublikowane Listy z Izraela Natana Grossa, jak również wiadomości i relacja z działalności organizacji w Izraelu.
Związki z gminą krakowską
Powiązania z Krakowem oraz z gminą krakowską nigdy się nie zakończyły. Nawet w czasie, gdy pomiędzy Polską a Izraelem nie było formalnych, dyplomatycznych więzi (od wojny sześciodniowej w 1967 r. do upadku bloku komunistycznego w roku 1990) Żydzi krakowscy i Krakowianie kontynuowali nieformalne więzi.
W 1986 r. z inicjatywy członków organizacji, na budynku dawnej Szkoły Hebrajskiej przy ul. Brzozowej umieszczono tablicę pamiątkową z nazwami trzech instytucji, które się tam mieściły: szkoły podstawowej, liceum i szkoły zawodowej.
W tym samym czasie wspomagała nas Komitet Opieki nad Zabytkami Kultury Żydowskiej, powołany przez Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa. Wspólnym wysiłkiem we wrześniu 1986 r., skorygowano i przeprojektowano tablicę upamiętniająca Żydowską Organizację Bojową.
Członkowie organizacji odwiedzali Kraków prywatnie oraz jako członkowie delegacji podczas wydarzeń w mieście związanych z dziedzictwem żydowskim. Członkowie Związku przyjmowali odwiedzających Izrael, wśród których byli wykładowcy z uniwersytetów w Krakowie oraz innych szkół wyższych w Polsce, dygnitarze, członkowie administracji publicznej i wysoko postawieni członkowie społeczności żydowskiej.
Konkursy i wystawy
W 1982 r. Związek ogłosił pierwszy konkurs literacki poświęcony wspomnieniom z Krakowa. Zdobywcą nagrody byli dr Aleksander Biberstein za swój tekst o zniszczeniu krakowskiego getta oraz dr Henryk Ritterman za wspomnienia z przedwojennego Krakowa.
Na początku roku 1984 zorganizowano kolejny konkurs, którego tematem był żydowski Kraków. Zgłoszono ponad 20 prac po hebrajsku, polsku i angielsku. W kategorii wspomnień i dzienników z czasów przed i w trakcie Zagłady nagrodę przyznano Halinie Nelken. W kategorii
Literatura nagrody otrzymali Miriam Akawia i Natan Gross. W dziedzinie Studiów historycznych nagrodzono Meira Bosaka i dra Arie Baumingera. Z inicjatywy Związku zorganizowano kilka konkursów artystyczne o różnorodnej tematyce. I tak dla przykładu, w 1983 ogłoszono dwa konkursy poświęcone żydowskiemu Krakowowi: konkurs literacki oraz plastyczny, którego owoce zostały zaprezentowano na wystawie Kraków – obraz i rzeźba.
W 1993 r. z inicjatywy Związku zorganizowano znaczącą retrospektywną wystawę poświęconą znakomitemu malarzowi Abrahamowi Neumannowi, zamordowanemu w krakowskim getcie podczas akcji 1942 roku. W wystawie, na której szerokiej publiczności pokazano znaczną część obrazów artysty pochodzących z różnych okresów twórczości, wziął udział syn malarza Adam Neumann.
Piotr Hyla